روشهای یاددهی و یادگیری

بسمه تعالي                         اكبر صفرنژاد مدرس تربيت معلم علامه طباطبايي اردبيل

فرايند تحول  در راستاي تغيير مراكز تربيت معلم به دانشگاه فرهنگيان

واژگان :

ياددهي-يادگيري ، اهداف ، محتوا ،  الگوهاي يادگيري ، ارزشيابي

مقدمه:

پایه گذاری نظام های آموزشی نوین و كارآمد نیاز به اندیشه های جدید و روش های نو دارد، لذا كارشناسان امور آموزشي را بر آن مي دارد كه به منظور همگام شدن با تحولات وپيشرفت هاي جديد براي ايجاد تغييرات از طريق شناسايي نو آوريها و روش هاي تازه به جستجو بپردازند . در نتيجه براي  پاسخ به سؤالاتی از قبیل زير بايد راهكار هاي نو اتخاذ كرد :

چه محتوایی باید در نظام دانشگاه فرهنگيان گنجانده شود؟

چگونه باید نظر و عمل را با هم تلفیق كرد؟

چه وسایل و مواد آموزشی مورد نیاز است؟

دانشجو معلمان  به منزله تسهیل كنندگان آموزش، جهت دهندگان انعطاف پذیر، مطالعه كنندگان همیشگی كتاب، تهیه كنندگان برنامه های درسی و... به یادگیری چه چیزهای نیاز دارند؟

چگونه آموخته های دانشجو معلمان را ارزشیابی كنیم؟

تمرین عملی (كارورزی) دانشجو معلمان چگونه برنامه ریزی شود تا پاسخگوی نیازهای حرفه ای آنان باشد؟

فرايند ياددهي – يادگيري

در كنار تبديل شدن مراكز به دانشگاه فرهنگيان بايد در برنامه هاي دانشگاه نقش  دانشجو معلم نيز متحول شود . از آنجائيكه معلم پايه و شالوده ي آموزش است . با بهسازي محيط آموزشي مي توان توانمندي هاي آنها را بالا برد  . در گذشته ميان آموزش و زندگي شكاف عميقي وجود داشته است ولي امروزه همه فهميده اند كه آموزش نبايد فارغ از واقعيت هاي زندگي باشد .  بنابر اين تغيير در نظام تعليم و تربيت معلمان آينده ضروري است ونوسازي برنامه هاي درسي از نظر هدف ،محتوا ،رويكرد ها،روش ها و منابع و وسايل حتما بايد مورد توجه قرار گيرد .

توجه به برنامه هاي درسي دانشگاه فرهنگيان همگام با تحولات جهاني در عصري كه عصر دانايي و فناوري اطلاعات ناميده شده از مهمترين بحث هاي است كه توجه صاحبنظران را به خود جلب كرده است. روشن است كه ورود به اين عصر نياز هاي جديدي را براي معلمان به ارمغان آورده است . نياز هاي كه مستلزم آماده سازي و افزايش آموزش است .

معلمان باید دانش و توانایی های تخصصی و حرفه ای خود را با تحولات  آینده هماهنگ سازند. بر این اساس كشورهای توسعه یافته و برخی از كشورهای در حال توسعه برنامه ها و فعالیت هایی را برای رویارویی با این تحولات تدارك مي بينند و ما نيز نبايد از قافله تحول و پيشرفت د ور بمانيم .( منبع شماره 1)

آموزش معلمان از عناصر ضروري توسعه آموزش و پرورش است . پس براي توسعه لازم است معلمان  ، توسط مراكز آموزشي به بهترين و مدرن ترين شيوه ها و با استفاده از فناوري هاي جديد آموزش ببينند . فناوري هاي ارتباطي و اطلاعاتي جديد به صورت بالقوه در فرايند ياددهي – يادگيري موثر نخواهد بود ،مگر آنكه معلمان در زمينه بهره گيري از اين فناوري ها در كلاس درس آموزش هاي لازم را ببينند .

تا امروز در فرايند ياددهي – يادگيري روش هاي سنتي از جمله سخنراني بيش از حد مورد استفاده قرار مي گرفت( منبع شماره 2 ص17) و معلم محوري حرف اول را مي زد تا اينكه با توجه به فضا و شرايط جديد دانش آموز محوري مطرح گرديد . ولي امروزه كلاس محوري مورد تاكيد است .

 به عبارت دیگر، باید در فرایند تدریس فرصتی ایجاد شود تا دانشجويان نحوه یادگیری را تمرین کنند و روش یادگیری را یاد بگیرند. این نوع یادگیری با نظریه فراشناخت در ارتباط است. آگاهی، کنترل و هدایت سازمان شناختی خود را فراشناخت می گویند. خود آغازگری، خود رهبری، خود تنظیمی، خودانگیزی، خود یادگیری، خود اندیشی، خود باوری، اعتماد به نفس، خود ارزیابی، تفکر انتقادی، تفکر خلاق، نقطه عطف نگرش یادگیری بر اساس نظریه فراشناخت است و کشف خود، در درون، درباره مطالبی که یاد می گیریم و تجربه و به کار بستن آموخته ها در زندگی، از جمله اصول نظریه فراشناخت هستند. پیام یونسکو در خصوص یادگیری نیز، بیانگر این نوع آموختن است که یادگیری را دانستن، انجام دادن، هم زیستی و زیستن تعبیر کرده است. این نوع یادگیری، متناسب با پیشرفت های فناوری اطلاعات و ارتباطات است .     عنصر اصلی برای تحقق فرایند یاددهی – یادگیری با رویکرد پژوهش محوری، معلم است.تبدیل روشهای تدریس نتیجه محور به فرایند محور، مساله محور، پژوهش محور، پاسخ محور به سوال محور و استفاده از روشهای نوین تدریس، مانند تدریس به روش مشارکتی، بارش مغزی و بدیعه پردازی سرآغاز موفقیت در این مسیر است. تحقیقات صورت گرفته نشان می دهد تغییر در محتوای کتابهای درسی و آموزش نحوه تدریس با رویکرد فعال به طور نسبی موفق بوده است.

الگوهاي يادگيري :

با ارائه الگويي براي بهبود مهارت هاي معلمان در دوره پيش از خدمت بايد  با بكار گيري روشهاي كار گروهي و تكنيك هاي عملي ، معلمان را در فرايند ياددهي – يادگيري كمك كرد و آنها را با توانمندي هاي گوناگون بر سر كلاسهاي درس فرستاد .

از الگوهاي  مهم  يادگيري  عبارتند از :

-يادگيري تفكر استقرايي

-يادگيري كاوش مفاهيم

-يادگيري تفكر استعاره اي (بديع نگاري)

-يادگيري از طريق ياديارها

-يادگيري از طريق پژوهش سازمان يافته مبتني بر همياري

-يادگيري مطالعه درباره ارزشها (ايفاي نقش)

- يادگيري از طريق مشاوره

-يادگيري از طريق شبيه سازي

- يادگيري خواندن و نوشتن با الگوي استقراي تصوير – واژه(منبع شماره 3 )

.

دست اندر كاران ايجاد مدارس متفكر معتقدند كه هر خروجي يا فارغ التحصيل يك نظام آموزشي  بايد از توانايي هاي زير را داشته باشد :

-        توانايي لازم براي يادگيري مادام العمر

-        توانايي و دانش لازم در انتخاب شيوه ي برخورد با مسائلي كه حل آنها نياز به تفكر و گذشت زمان دارد .

-        تمايل و مهارت كار در گروههاي كوچك

-        توانايي برقراري ارتباط مناسب در شرايط متفاوت

-        ارج گذاري به ارزشهاي والاي اجتماعي ،انساني و فرهنگي

-        توانايي حل مسائلي كه به خلاقيت و ذكاوت احتياج دارد .( آرتور كاستا 1993) ( منبع شماره 4)

بايد در برنامه جديد براي تربيت معلم همواره بين تئوري و عمل ارتباط و توازن دائمي ايجاد كرد . توسعه حرفه ای معلمان باید به عنوان فرایندی تلقی شود كه از دوره پیش از خدمت شروع شده و تمام طول زندگی فرد را دربرمی گیرد

 و توسعه حرفه ای آنان باید به طور نظام مند طراحی، حمایت، بودجه بندی و بررسی شود.این نظام باید موجب ارتقاء و اثربخشی معلمان شود.

محور برنامه های پیش از خدمت معلمان باید دانش  تعلیم و تربیت، همراه با تمرینات عملی باشد. این برنامه ها باید معلمان را آماده سازند كه در موارد گوناگون و پیچیده به گروه های متفاوت دانش آموزان تدریس كنند.همچنین هدف برنامه های توسعه  حرفه ای معلمان باید با اهداف برنامه درسی منطبق باشد. متاسفانه گاها فارغ التحصيلان مراكز تربيت معلم چنين اذعان دارند كه آموخته هاي آنها در تربيت معلم چندان كار ساز نبوده و در مواجهه با واقعيات ،بهره مندي اندكي صورت گرفته است و آنها معتقدند كه مهارت خود را هنگام كار معلمي كسب كرده اند و لذا بر اصلاح اين دوره ها تاكيد داشته اند .

ارزشيابي :

هم جنين از عناصر مهمي كه در كسب هر چه بيشتر مهارت دانشجويان در امر ارزشيابي موثر خواهد بود ،نحوه ارزشيابي مدرسان اين دروس است كه ارزشيابي از آموخته هاي دانشجويي معلمان بيشتر در سطح دانش و فهميدن طرح مي شود .در صورتي كه هرچقدر سطوح بالاتر از جمله كاربرد ،تجزيه ،تركيب و ارزيابي  مورد نظر باشد ، آموخته هاي دانشجويان عميق تر و توانمندي آنها افزايش خواهد يافت .با توجه به اينكه يكي از ويژگيهاي مهم ارزشيابي تعيين كيفيت است . ( منبع شماره 5 )

ارزشيابي اهدافي دارد كه بايد رعايت شود از جمله :

1-   ارزشيابي به عنوان وسيله اي براي شناخت توانايي و زمينه هاي علمي شاگردان و تصميم گيري براي انجام فعاليتهاي بعدي آموزشي

    2-ارزشيابي به عنوان وسيله اي براي شناساندن هدفهاي آموزشي در فرايند تدريس

3-   ارزشيابي به عنوان وسيله اي براي بهبود و اصلاح فعاليتهاي آموزشي

4-   ارزشيابي به عنوان وسيله اي براي شناخت نارساييهاي آموزشي

5-   ارزشيابي به عنوان وسيله اي براي ايجاد رغبت و كسب عادات صحيح آموزشي در شاگردان

6-   ارزشيابي به عنوان عاملي براي ارتقاي شاگردان  (منبع شماره 6 )

در عصر و فضائي كه نقش معلم از انتقال دهنده به تسهيل كردن و روشنگري تغيير يافته و فراگير ،جستجوگر،سازنده،خودرهبر،خلاق و تصميم گيرنده است ،فعاليت ها معمولا به صورت تيمي و گروهي انجام گرفته و جامعه از اين دانشجو انتظار كسب مهارتهاي اجتماعي و ارتباطي و داراي منش و شخصيت عالي طلب مي كند . اندوختن معلومات و گسترش پاسخ هاي معين و مشخص و توجه به محصول و نتيجه ،كم رنگ بودن نگرش ها و مهارت ها در تدريس ،نوعي ايستائي و غفلت از قافله شتابان كاروان تعليم و تربيت محسوب مي گردد . در اين مسير براي پويائي و زنده ماندن در عرصه علم در سطح جهان بايد دانش را معنا دار كرد . مهارتهاي مفهوم سازي را آموزش داد و رابطه ها را دوباره معنا كرد .

مهارتهاي حل مسله و تفكر نقاد ،مهارت هاي اجتماعي و زندگي را تبليغ نموده و ياد دادن صرف قوانين و نظريه هاي خشك و محفوظات علمي را فراموش كرد . در حين آموزش بايد ارزشيابي سوال محور ،فرايندي و تحول آفرين را كه شوق به دانستن و قدرت كشف مجهولات را به ارمغان مي آورد بر ارزشيابي پاسخ محور ،منفعل مستقيم و از پيش تعيين شده غلبه داد .

در نظام تعليم وتربيت پويا بايد رويكردهاي جديد را در ارزشيابي معرفي و با روي آوردن به آموزش معتبر ،ارزشيابي معتبر را ترويج كرد . در شرايط كنوني در جهان گروهها ،بخشها و انجمنهاي متفاوتي در صدد اصلاح اين نظام بر آمده توجه خاصي به ارزشيابي رشد دهنده ،پويا و مستمر نموده اند . تاريخچه نظام تعليم و تربيت تطبيقي نشان مي دهد كه تحول بسياري از كشورها از نظام ارزشيابي آغاز و به ديگر مولفه ها سرايت كرده است .

منابع :

1-   مقاله بررسي تطبيقي نظام برنامه درسي تربيت معلم – مركز يادگيري – سايت تبيان

2-مهارتهاي آموزش و پرورش (روشها و فنون تدريس )حسن شعباني ،چاپ سوم ،ص286

    3-الگوهاي يادگيري ابزارهاي براي تدريس ،بروس جويس و همكاران ،ترجمه دكتر محمود مهر محمدي ودكتر لطفعلي عابدي ،چاپ اول ،انتشارات سمت

4- ارزشيابي در خدمت آموزش ،طاهره درستكار ،ص17

5- اندازه گيري ،سنجش و ارزشيابي آموزشي ،دكتر علي اكبر سيف ،ويرايش پنجم ،ص35

6-مهارتهاي آموزش و پرورش ،ص393